Rabiës (hondsdolheid)

De incubatietijd van hondsdolheid bedraagt in de meeste gevallen 20-90 dagen, maar kan variëren van een week tot een jaar, afhankelijk van factoren zoals de locatie waar het virus binnendringt en de viral load. De eerste symptomen van hondsdolheid zijn onder andere algemene symptomen zoals koorts, pijn en ongebruikelijke of onverklaarbare tintelingen, prikkend of branderig gevoel op de wond. Naarmate het virus zich naar het centrale zenuwstelsel verspreidt, ontwikkelt zich een progressieve en fatale ontsteking van de hersenen en het ruggenmerg. Klinische hondsdolheid bij mensen kan worden behandeld, maar zeer zelden genezen, en niet zonder ernstige neurologische uitval.4)

Het virus kan je lichaam binnen komen als er speeksel van een besmet dier in een wond komt. Bijvoorbeeld als het dier je bijt, krabt of een wond likt. 

Hoe voorkom je rabiës? 3)

• Vermijd zo veel mogelijk contact met alle zoogdieren in gebieden waar rabiës voorkomt. Dieren kunnen namelijk al besmettelijk zijn voordat ze zelf ziek worden.
• Raak nooit zieke of dode dieren aan. Voer geen apen of zwerfkatten, want hiermee lok je agressief gedrag uit. Laat je bij een beet, krab of lik van een mogelijk besmet dier direct behandelen.
• In sommige gevallen kan het verstandig zijn om je voor de reis te laten vaccineren tegen rabiës.

Rabiës wordt in Nederland bij de mens slechts uiterst zelden vastgesteld.4
Mens-op-menstransmissie nooit beschreven. 

Meldingsplicht
Rabiës bij de mens is een meldingsplichtige ziekte groep B1. 

Meldingscriterium:

• een persoon met acute encefalomyelitie,

én ten minste 2 van de onderstaande symptomen:

• zintuiglijke veranderingen gerelateerd aan de plek van een voorafgaande dierenbeet,
• verlammingsverschijnselen,
• spasmen van de slikspieren,
• hydrofobie,
• delier,
• stuiptrekkingen (spasmen),
• angst,

én ten minste 1 van de volgende laboratoriumbevindingen:

• aantonen van het rabiësvirus (of een ander lyssavirus) bij de mens, bijvoorbeeld uit speeksel, de huid, hersenweefsel, cornea of liquor;
• aantonen van het rabiësvirus bij een op rabiës verdacht dier waarmee de patiënt direct contact heeft gehad (type II of III);
• aantonen van antistoffen in serum of liquor bij een niet-gevaccineerd persoon, dan wel een significante titerstijging bij gevaccineerde personen.

Nederland 
Personen die onbedoeld (bijvoorbeeld het vinden van een zieke of dode vleermuis, of een vleermuis vliegt een huis binnen) of voortvloeiend uit een hobby in contact komen met vleermuizen. 4)

Buitenland 
Het risico voor reizigers (toeristen en expats) op een beet door een dier bedraagt in het algemeen gemiddeld 0,4% per maand bij verblijf in een land waar het rabiësvirus endemische is Via de website van de WAHIS is informatie beschikbaar over het vóórkomen van rabiës in een land.

Over het algemeen leiden de neurologische, respiratoire of cardiovasculaire complicaties tot de dood.4)

Er zijn twee rabiësvaccins: Rabipur® (leverancier: Bavarian Nordic A/S) en Verorab® (leverancier: Sanofi Pasteur).  In Nederland wordt in de meeste gevallen het vaccin van Rabipur® gegeven. 

Als je een volledige serie (2 rabiësvaccinaties in de spier) hebt gehad3):

• Heb je na een beet geen antiserum meer nodig. Dit serum is in minder ontwikkelde landen vaak niet verkrijgbaar. Dit serum moet binnen 24 uur toegediend worden.
• Je hebt binnen 48 uur maar 2 vaccinaties nodig (i.p.v. 4 vaccinaties).
• Je hebt je leven lang geen rabiësvaccinaties meer nodig of na 5 jaar kan de rabiësvaccinatie in bepaalde situaties weer geactiveerd worden door één vaccinatie (bijvoorbeeld voor fietsers, langverblijvers, afgelegen gebieden, kleine kinderen, werken met dieren).

Vaccinatie tegen hondsdolheid is geen onderdeel van het rijksvaccinatieprogramma. 

Rabipur®  6)
Lijst van hulpstoffen: 
Trometamol
Natriumchloride
Dinatriumedetaat 
Kalium-L-glutamaat 
Polygeline 
Sucrose
Water voor injectie

Rabiësvirus* (geïnactiveerd, stam Flury LEP)
* geproduceerd op gezuiverde kuikenembryocellen 
Dit vaccin bevat residuen van kippeneiwitten (bijv. ovalbumine), menselijk serumalbumine en kan sporen bevatten van neomycine, chloortetracycline en amfotericine B.

Overgevoeligheidsreacties:
Er zijn anafylactische reacties gemeld, waaronder anafylactische shock. Rabipur bevat de hulpstof polygeline, residuen van kippeneiwitten (bijv. ovalbumine), menselijk serumalbumine en kan sporen bevatten van antibiotica. 
Andere mogelijke symptomen zijn:

• Urticaria
• bovenste luchtwegoedeem (lippen, tong, keel, laryngeaal of epiglottaal)
• laryngeale spasmen
• bronchospasmen
• hypotensie
• shock

Effecten op het centraal zenuwstelsel: 
Er is een temporaal verband gemeld tussen enerzijds encefalitis en het Guillain-Barré syndroom en anderzijds het gebruik van Rabipur. 

Lees hier (4.5) voor mogelijke interacties.

Bijwerkingen 4)
Lokale en algemene reacties worden soms waargenomen gedurende 48 uur na vaccinatie. Overgevoeligheidsreacties kunnen 2 - 21 dagen na toediening van het vaccin optreden. Zij treden in het bijzonder op na revaccinatie (6% van de gerevaccineerden ten opzichte van 0,11% van totaal aantal gevaccineerden). Dit is een reden om mensen met langdurige en/of frequente blootstelling op geleide van de titer al dan niet te revaccineren. De overgevoeligheidsreacties worden vermoedelijk veroorzaakt door de aanwezigheid van het door het inactivatieproces gedenatureerd humaan albumine. Verschijnselen van overgevoeligheid zijn: pijnlijke arm (15-25%), hoofdpijn (5-8%), urticaria, gewrichtspijn, artritis, misselijkheid, braken, koorts en malaise. Bij toediening van de vaccinatie dient hierover instructie te worden gegeven.
Bij lokale of milde systemische reacties kan de vaccinatie worden voortgezet. Bij ernstige overgevoeligheidsreacties verdient titerbepaling de voorkeur en indien geïndiceerd wordt de vaccinatie voortgezet met een celkweekrabiësvaccin dat geen humaan albumine bevat. De producenten geven aan dat deze vaccins geen overgevoeligheidsreacties geven na (re-)vaccinatie.

Wat moet je doen bij een mogelijke besmetting? 3)

• Spoel de wond goed uit met water en zeep of desnoods alleen met water en ontsmet met jodium of alcohol (70%).
• Neem direct contact op met een dokter of een ziekenhuis.

Sterfgevallen door hondsdolheid zijn echter te voorkomen met onmiddellijke profylaxe (antiserum) na blootstelling (PEP) door te voorkomen dat het virus het centrale zenuwstelsel bereikt. PEP bestaat uit grondig wondwassen, toediening van een kuur met humaan rabiësvaccin en, indien geïndiceerd, rabiësimmunoglobulinen (RIG). Dit serum moet binnen 24 uur toegediend worden.  

Hoewel er vaccins en immunoglobulinen voor rabiës bestaan, zijn deze vaak onbereikbaar of onbetaalbaar voor mensen die ze nodig hebben. 5)

In 2005 overleefde een meisje van 15 jaar klinische rabiës na behandeling met wat later bekend werd als het Milwaukee-protocol. Herhaling van deze behandeling bij andere patiënten had tot nu toe geen succes. In totaal hebben ongeveer 10 personen rabiës overleefd, de meesten met ernstige neurologische gevolgen. Bij een deel van hen was de diagnose rabiës niet 100 procent zeker. 4)
Note: de vaccinatiestatus en behandeling met antiserum worden niet genoemd.

Dit item is momenteel in ontwikkeling.

1. https://nos.nl/artikel/2575162-alarmcentrale-ziet-meer-meldingen-van-hondsdolheid-aai-geen-zwerfdieren
2. https://www.rivm.nl/rabies
3. Rabiës (hondsdolheid)
4. https://lci.rivm.nl/richtlijnen/rabies
5. https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/r/rabiesvaccin
6. https://www.geneesmiddeleninformatiebank.nl/smpc/h117796_smpc.pdf
7. https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/rabies